Uwaga na zwójki w uprawach zbóż jarych – komunikat IOR

Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu informuje, że zmieniające się warunki uprawy oraz ograniczenia związane ze stosowaniem środków ochrony roślin powodują, że lokalnie zaczynają się problemy ze zwójkami, zwłaszcza w uprawach zbóż jarych. W warunkach Polski najczęściej obserwuje się zwójkę kłosóweczkę (Cnephasia longana) oraz zwójkę zbożóweczkę (Cnephasia pumicana).

Szczególnie jest to widoczne w uprawach, na których nie prowadzi się zabiegów insektycydami, np. w rolnictwie ekologicznym czy w mieszankach paszowych. Do tej pory zasięg zwójek ograniczony był do zachodniej części kraju, jednak w kolejnych latach należy spodziewać się rozszerzenia areału jego występowania. Głównie z uwagi na ciepłe, suche i wietrzne wiosny, które sprzyjają rozprzestrzenianiu się larw zwójek. Ocieplenie klimatu powoduje także, że gatunek ten rozprzestrzenia się w Polsce w kierunku wschodnim.

Dorosłe motyle zwójek mają rozpiętość skrzydeł sięgającą ok. 17 mm (zbożóweczka) oraz 20 mm (kłosóweczka). Ubarwienie jest mało charakterystyczne – u zbożóweczki przednie skrzydła są szare z rysunkiem w postaci ciemniejszych przepasek, tylne skrzydła są jednolicie szare. Przednie skrzydła kłosóweczki mają u samców barwę jedfnolitą, od jasnożółtej po brązową, u samic natomiast na żółtym tle występuje rysunek w postaci mniej lub bardziej wyraźnych brązowych przepasek, które mogą niekiedy zajmować większość powierzchni skrzydła.

Zwójki są polifagami i mogą rozwijać się praktycznie na wszystkich gatunkach zbóż, trawach i wielu innych roślinach uprawnych. Początkowe żerowanie larw na liściach nie przynosi większych strat, późniejsze wgryzanie się pod pochwy liściowe czy do źdźbła może osłabiać rośliny i sprzyjać wnikaniu infekcji grzybowych. Bezpośrednie straty przynosi żerowanie gąsienic na kłosach i rozwijających się ziarniakach, których jedna larwa może zjeść nawet kilka. Liście i kłosy są pokryte delikatną przędzą, do której często przyczepione są osypujące się grudki odchodów.

Poszukiwania gąsienic należy rozpocząć od brzegu plantacji, zwłaszcza jeśli w jej pobliżu znajdują się drzewa. Związane jest to z biologią obu gatunków – gąsienice pierwszych stadiów zimują w szczelinach kory drzew i wiosną przenoszone są wiatr. Młodsze stadia larwalne mogą minować liście, ukrywać się w kłosach a nawet całkowicie wgryzać do ziarniaków, dlatego zebrane zboże warto obejrzeć z użyciem szkła powiększającego lub binokularu. Kłosy można też umieścić w przezroczystym pudełku, gdyż gąsienice mają skłonność do wędrowania po roślinach i po pewnym czasie zaczynają chodzić po ścianach pojemnika.

Zmiany klimatyczne powodują, że w naszym kraju pojawiają się nowe gatunki lub na znaczeniu zyskują szkodniki do tej pory marginalne. Przykładem takiego gatunku może być łanocha pobrzęcz (Oxythyrea funesta). W ostatnich latach, liczne pojawy tego agrofaga notowano głównie na wschodzie i południu Polski. W 2019 roku został wykazany z Wielkopolski, a połowie maja 2024 r. liczne chrząszcze były obserwowane w uprawach zbóż na terenie Polowej Stacji Doświadczalnej Instytutu Ochrony Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego w Winnej Górze.

Dorosłe chrząszcze atakują młode kłosy i całkowicie wyjadają ich zawartość, prowadząc do bielenia i więdnięcia wierzchołków roślin. Mogą powodować również uszkodzenia kwiatów kilku gatunków roślin ozdobnych i sadowniczych. Objawy żerowania łanochy przypominają te, które powoduje nałanek kłosiec (Chaetopteroplia segetum).

Z uwagi na podobieństwa w bionomii obydwu gatunków można przypuszczać, że szkody wyrządzane przez pędraki łanochy mogą być również duże, choć nie było to do tej pory obiektem badań w Polsce.

Rozprzestrzenianie się i liczebność tego gatunku w Polsce powinna być monitorowana, gdyż wkrótce może on nabrać znaczenia ekonomicznego i stać się zagrożeniem również dla innych upraw.

Zwalczanie – z uwagi na brak zarejesrtowanych insektycydów, jedyna formą ograniczania liczebności szkodników to zabiegi agrotechniczne jak np. unikanie siania zbóż w pobliżu zadrzewień, ścian lasu itp., zwłaszcza jeżeli znajdują się one po stronie dominujących w danym regionie wiatrów.