Rdza żółta zbóż i traw (rdza paskowana) to choroba powodowana przez grzyb Puccinia striiformis. Patogen ten od 10 lat występuje na naszych polach. Jest to choroba mniej znana niż rdza brunatna, ale równie niebezpieczna. Występuje na zbożach jarych i ozimych. Szczególnie szkodliwe dla plonu jest porażenie liścia flagowego i plew podczas dojrzałości mlecznej.
Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby
Rozwojowi grzyba sprzyjają duża wilgotność powietrza i intensywne nasłonecznienie. W obecnym sezonie dość ciepła zima oraz mokry luty były czynnikami sprzyjającymi rozwojowi rdzy żółtej. Patogen ten rozprzestrzenia się za pomocą urediniospor, które w sprzyjających warunkach mogą przemieszczać się nawet tysiące kilometrów od początkowych miejsc infekcji. Choroba ta najszybciej rozprzestrzenia się w temperaturze 10–15°C. Takie warunki umożliwiają zarodnikom skuteczną penetrację liści. Grzyb przestaje się rozwijać w temperaturze powyżej 21°C oraz poniżej 0°C. Najbardziej narażonymi na występowanie tej choroby są uprawy pszenicy, pszenżyta oraz żyta. Jedynie owies jest zbożem odpornym na rdzę żółtą. Do tej pory w Polsce największą presję tej choroby obserwowaliśmy w roku 2014. Duże porażenie może powodować straty w plonie sięgające nawet 50–70%. Ponadto oprócz zmniejszenia ilości ziarna może również obniżać jego jakość.
Objawy rdzy żółtej
Najpowszechniej występującymi objawami są widoczne pasowo ułożone żółte zarodniki na blaszce liściowej. Pierwsze objawy choroby mogą występować jesienią lub wiosną w postaci chlorotycznych plam z koncentrycznie ułożonymi żółtymi i jasnozielonymi strefami. Porażone liście mogą zamierać. W późniejszym okresie wegetacji na wyższych liściach po górnej stronie blaszki liściowej oznaki choroby objawiają się w postaci długich pasów żółtych urediniów ułożonych między nerwami liści. Infekcję możemy zaobserwować również na kłosie od plewy i ości aż do ziarna. Porażone kłoski w kłosie bieleją wcześniej niż zdrowe. Podczas silnej infekcji mogą być widoczne zarodniki rdzy żółtej na brzegach plew.
Progi ekonomicznej szkodliwości
– w fazie krzewienia: 30% roślin z pierwszymi objawami,
– w fazie strzelania w źdźbło: 10% porażonej powierzchni liścia podflagowego,
– w fazie kłoszenia: pierwsze objawy porażenia na liściu podflagowym lub flagowym.
Najbardziej krytyczna jest faza kłoszenia. Należy wtedy bezzwłocznie wykonać oprysk po zaobserwowaniu pierwszych objawów choroby. Musimy jednak pamiętać o tym, że choroba posiada dość długi okres inkubacji. Czas od momentu infekcji do pojawienia się pierwszych objawów to 12–14 dni. Nie zwlekajmy z zabiegami, ponieważ zbyt późna interwencja może spowodować problem z opanowaniem choroby na polu.
Walka z rdzą żółtą
Dotychczas choroba ta atakowała zboża w późniejszych fazach wegetacyjnych (koniec maja – czerwiec). Obecnie pojawia się już wczesną wiosną. Grzyb ten jest wielkim zagrożeniem naszych plantacji ze względu na jego dużą częstość i szybkość tworzenia nowych ras. Obecnie najbardziej niebezpieczne są podtypy „Warrior” i „Kranich”.
Do ważnych elementów walki z rdzą żółtą należy usuwanie resztek pożniwnych z pola oraz niszczenie samosiewów. Uniemożliwia to rozwój roślin, będących żywicielami dla grzyba. Trzeba też unikać siewu pszenic jarych w sąsiedztwie pszenic ozimych. Zaleca się zrównoważone nawożenie, zwłaszcza azotem, przeprowadzanie siewu w optymalnym terminie oraz uprawę odmian odpornych lub o podwyższonej odporności. Wskazane jest też stosowanie odpowiednich fungicydów.
Odporność roślin na rdzę żółtą
Najtańszym i najbezpieczniejszym dla środowiska sposobem walki w ograniczaniu strat w plonie z rdzą żółtą zbóż i traw jest wykorzystanie odporności roślin na porażenie. Hodowla pracuje intensywnie nad odpornością na rdze żółtą. Opisano i sklasyfikowano już 76 genów odporności (Yr) na tą chorobę. Wyróżniamy dwa typy genów: rasowo-specyficzne (R) i geny odporności rośliny dorosłej (APR – Adult Plant Resistance). Te pierwsze, czyli typu R odpowiadają za całkowitą odporność rośliny we wszystkich fazach rozwoju rośliny. Geny APR charakteryzują się zmniejszeniem objawów chorobowych powodowanych przez patogena.
Na rynku dostępnych jest wiele odmian odpornych na rdzę żółtą, m.in.: odmiany pszenicy ozimej (Askaban, Lemmy, Patras, Arevus, SU Banatus, Circus, SU Mangold) oraz pszenżyta ozimego (SU Liborius, SU Askadus oraz SU Atletus).
Autor: Tomasz Szymański
