W ostatnich latach nastąpił znaczący postęp w badaniach i hodowli rzepaku ozimego. Prace twórcze prowadzone są przez firmy hodowlano-nasienne, które wykorzystują nowoczesne metody biotechnologiczne i molekularne. W rezultacie, co roku wytwarzane są nowe odmiany, które ostatecznie testowane są i sprawdzane w doświadczeniach polowych. Nowe odmiany wytworzone przez hodowców, zgłaszane są do badań urzędowych w celu wpisania ich do Krajowego Rejestru (KR). Tylko takie nasiona zapewniają tożsamość odmianową, tj. przejawianie się charakterystycznych dla danej odmiany cech, zarówno morfologicznych, jak i użytkowych, w tym np. odporności na określone patogeny. Stosowanie jako materiału siewnego nasion niekwalifikowanych, niespełniających norm jakościowych może być przyczyną uzyskania niższych plonów oraz wyprodukowania surowca małowartościowego dla przemysłu tłuszczowego i konsumenta.
Czym jest kwalifikowany materiał siewny
Kwalifikowany materiał siewny to taki, który posiada certyfikaty i dokumenty potwierdzające jego cechy, tożsamość i jakość. Kwalifikowany materiał siewny gwarantuje tożsamość odmianową, a także odpowiednią jakość siewną. Taki materiał siewny nie może zawierać więcej niż 1% kwasu erukowego oraz nie więcej niż 15 µM/g nasion glukozynolanów. Nasiona kwalifikowane muszą mieć zdolność kiełkowania – min. 85%, czystość – min. 98%, zawartość nasion obcych gatunków – maks. 0,3% wagowego. Materiał ten jest więc wolny od zanieczyszczeń, nasion chwastów i ewentualnych chorób. Nasiona kwalifikowane mają właściwy poziom zdolności i siłę kiełkowania nasion. Dystrybutorzy materiału siewnego sprzedają nasiona w postaci tzw. jednostek siewnych. Taka jednostka musi zawierać ustaloną liczbę nasion kiełkujących na określonej powierzchni. Przyjmuje się, że na powierzchnię 3 ha należy wysiać 2,0–2,1 mln sztuk nasion odmian populacyjnych i 1,5 mln sztuk nasion odmian mieszańcowych.
Nasiona F1 gwarantują tożsamość odmiany
Hodowla odmian mieszańcowych jest szczególnym sposobem biologicznej ochrony odmian. Materiał siewny odmian mieszańcowych to nasiona F1, wytwarzane przez krzyżowanie stałych komponentów, tj. linii i/lub odmian zgodnie ze wzorem mieszańca, który jest znany tylko hodowcy. W przypadku odmian mieszańcowych zrestorowanych, krzyżowane są ze sobą linia męskosterylna, linia utrzymująca (dopełniająca) i linia z genem restorerem. Efekt heterozji u form mieszańcowych polegającej na bujności i zwiększonym plonowaniu występuje tylko w pokoleniu F1 i nie powtarza się w dalszych rozmnożeniach. Dlatego plantacje produkcyjne należy obsiewać kwalifikowanym materiałem siewnym. Z powodu obcopylności i łatwości przekrzyżowania z innymi roślinami kapustowatymi używanie do siewu materiału niekwalifikowanego powoduje znaczne pogorszenie jakości plonu. Także nadmiar samosiewów w uprawie rzepaku może obniżyć jakość zebranych nasion.
Odmiana i agrotechnika to podstawa plonowania i jakości
Odmiana jest jednym z głównych czynników warunkujących plon oraz jego jakość. Wysokie i stabilne plonowanie w różnych warunkach glebowych i klimatycznych, a także w kolejnych sezonach wegetacyjnych, różniących się przeważnie przebiegiem warunków opadowo-termicznych stanowi o wartości odmiany. Oprócz właściwego wyboru odmiany, dostosowanego do określonych uwarunkowań gospodarstwa, należy uwzględnić także elementy prawidłowej agrotechniki. Zastosowanie czynników odmianowego oraz agrotechnicznych pozwala lepiej wykorzystać potencjał plonotwórczy uprawianych odmian. Jeszcze niedawno średnio w produkcji osiągano plon wynoszący zaledwie połowę wysokości plonu uzyskiwanego w doświadczeniach polowych. W ostatnich latach relacja ta ulega wyraźnej poprawie i wynosi ponad 60%, a to wskazuje na większe wykorzystywanie możliwości plonotwórczych odmian przez producentów rzepaku.
Dokonujący się postęp hodowlany, tworzenie coraz bardziej wyspecjalizowanych odmian powoduje konieczność stosowania kompleksowej i precyzyjnej agrotechniki dostosowanej do wymagań poszczególnych odmian. Przy zwiększającym się areale uprawy rzepaku ozimego nasilają się problemy związane m.in. z samosiewami, kompensacją niektórych chwastów, czy też częstszym występowaniem wielu chorób i szkodników, np. kiły kapusty, czy chowaczy. O poziomie plonowania rzepaku decydują także warunki glebowo-klimatyczne. Rzepak jest rośliną silnie reagującą na zmienne warunki pogodowe, stąd wynikają znaczne wahania plonów między kolejnymi sezonami wegetacyjnymi. Rzepak coraz częściej wysiewany jest na glebach słabszych, dlatego należy wysiewać odmiany mniej wymagające w tym zakresie. Poszukiwane są również odmiany, które będą dobrze plonowały przy zastosowaniu mniejszych nakładów, np. zmniejszonym nawożeniu azotowym i jedynie niezbędnym stosowaniu fungicydów i regulatorów wzrostu. Po dokonaniu wyboru konkretnej odmiany musimy mieć na uwadze, że wysokie plony rzepaku o dobrej jakości technologicznej zapewnia tylko kwalifikowany materiał siewny.
Jaki materiał siewny rzepaku?
Do siewu należy używać tylko zaprawianych nasion kwalifikowanych. Przedsiewne zaprawianie nasion jest najtańszym i najskuteczniejszym sposobem ochrony rzepaku przed szkodnikami i chorobami. W jakości i technice zaprawiania nasion dokonał się duży postęp polegający na stosowaniu lepszych, dłużej działających i zawierających mniej substancji aktywnej, preparatów bardziej przyjaznych środowisku oraz lepszych technik zaprawiania nasion. Zabieg zaprawienia pozwala wolnym od patogenów nasionom skiełkować, a roślinom dobrze się rozwijać. Zaprawianie skutecznie chroni przed szkodnikami (chowacz galasówek, pchełki, śmietka) i chorobami wywoływanymi przez grzyby jak: Fusarium ssp., Rhizoctonia solani, Phoma lingam, Alternaria spp. Konsekwencją braku wymiany materiału siewnego jest obniżenie plonowania rzepaku i pogorszenie jakości plonu.
