W ostatnich latach znacząco wzrosła odporność jęczmienia ozimego na wirusy. W Polsce największymi zagrożeniami dla upraw zbóż ozimych, w tym jęczmienia są wirus łagodnej mozaiki jęczmienia (BaMMV), wirus żółtej mozaiki jęczmienia (BaYMV) oraz wirus żółtej karłowatości jęczmienia (BYDV). Ze względu na brak możliwości chemicznego zwalczania wirusów jedynym sposobem ochrony upraw są działania profilaktyczne takie jak np. dobór odmian o podwyższonej odporności.
Geny odporności na wirusy
Wirusy opisywane są skrótami będącymi akronimami nazw pochodzenia angielskiego. Poniżej podano przykłady nazw jednostek chorobowych jęczmienia ozimego.
- BaMMV (Barley Mild Mosaic Virus) wirus łagodnej mozaiki jęczmienia.
- BaYMV (Barley Yellow Mosaic Virus) wirus żółtej mozaiki jęczmienia.
- BYDV (Barley Yellow Dwarf Virus) wirus żółtej karłowatości jęczmienia.
Bardzo ważne jest rozróżnienie obu chorób, a dokładnie sposobów ich przenoszenia. Wirusy mozaiki (BaMMV oraz BaYMV) przenoszone są przez pasożyta glebowego Polymyxa graminis, natomiast wirus żółtej karłowatości jęczmienia (BYDV) jest przenoszony przez mszyce.
Istnieją jednak geny zwiększające odporność na BaYMV, BaMMV i BYDV, które w nowych odmianach występują w różnych kombinacjach. Rośliny mogą wykazywać podwójną lub wielokrotną tolerancję na określony typ choroby. Dlatego mówi się, że jęczmień ozimy jest tolerancyjny na BaMMV, BaYMV-1, BaYMV-2 i BYDV.
Wirusy mozaiki przenoszone przez glebę
Przenoszone przez glebę wirusy mozaiki BaMMV i BaYMV-1 zostały wykryte w Niemczech w 1978 roku. Szybko jednak rozprzestrzeniły się w regionach uprawy jęczmienia ozimego, szczególnie w krajach związkowych Nadrenia Północna-Westfalia i Dolna Saksonia. Intensywne prace hodowlane doprowadziły do znalezienia genu Rym4, który doskonale radził sobie z patogenem. Jednak już w 1988 roku nastąpiło przełamanie odporności. W ostatnich latach różne ośrodki hodowlane prowadziły badania dotyczące występowania wirusa. W latach 2009/2010 wykazano, że nowy typ patogena BaYMV-2 rozprzestrzenił się we wszystkich najważniejszych regionach upraw w całej Europie. Ograniczenie patogena poprzez zmniejszenie częstotliwość uprawy jęczmienia jest mało skuteczne, ponieważ zarodniki potrafią infekować rośliny przez ponad 20 lat. Długotrwała wilgotność i słaba struktura gleby zwiększają ryzyko infekcji. BaYMV-2 jest mniej zjadliwym patogenem niż BaYMV-1. Objawy porażenia wirusem żółtej oraz łagodnej mozaiki to żółknięcie roślin, nekrotyczne plamy i zahamowanie wzrostu roślin. Wiosną, gdy temperatura przekracza 15°C, objawy infekcji szybko ustępują. Często są one niewidoczne podczas zbiorów, a za spadek plonów często obwinia się inne czynniki stresowe występujące w ciągu roku. Jednak nasilenie agresji BaYMV-2, potrafi być bardzo duża.
Ze względu na powszechne występowanie wirusa BaMMV oraz BaYMV-1, większość obecnych na rynku odmian posiada gen odporność na te patogeny (Esprit, SU Jule, Lautetia, Valhalla, SU Laubella), a wiele nowych rejestracji ma również tolerancję na BaYMV-2 (SU Midnight, Julia). Obecnie uprawa odmian odpornych jest jedynym rozwiązaniem zapewniającym odpowiednią ochronę upraw.
Wirus żółtej karłowatości jęczmienia przenoszony przez mszyce
Wirus żółtej karłowatości jęczmienia (BYDV) przenoszony jest przez mszyce podczas jesiennej wegetacji. W przeciwieństwie do patogenów przenoszonych przez glebę, ryzyko zagrożenia zależy od występowania wektora, który rozwija się podczas ciepłej jesień. W ostatnich latach poziom infekcji był niższy niż np. w roku 2014, kiedy wiele plantacji zostało całkowicie porażonych. Nasilone objawy tego patogena wystąpiły także wiosną 2024 roku, co znacząco wpłynęło na plonowanie jęczmienia. Objawy infekcji wiosną to żółte, skarłowaciałe rośliny, które występują w obszarze nalotu mszyc, czyli wektora. Zwalczanie tych szkodników za pomocą insektycydów jest trudne ze względu na ograniczony wybór substancji czynnych oraz odporność mszyc na substancje.
W dłuższej perspektywie decydujące znaczenie ma wybór odmiany oraz późniejszy siew. Do odmian mniej podatnych należą takie odmiany jak: Paradies, Fascination, SU Virtuoza.
Autor: Tomasz Szymanski, Saaten-Union Polska
